Hugleiðingar um mjólkursykuróþol?

Spurning:
Mig langar til að vita eitt í sambandi við mjólkursykuróþol. Það er sagt að öll börn hafi það í sér að brjóta niður mjólkursykur en hæfileikinn dofni með árunum. Ég las að í flestum löndum utan norður Evrópu eldist þessi hæfileiki næsta örugglega af fólki. Þess vegna langar mig til að vita hvort börn sem eru fædd eða ættuð af svæðum utan þessara mjólkurneyslusvæða en alast upp hér þróa þennan hæfileika áfram í okkar mjólkurneyslu landi, eins og við, eða hvort þetta er genatengt og hæfileikinn hætti eins og hjá þeirra forfeðrum.

Svar:

Komdu sæll.
Þakka góða spurningu. Svarið er að hér er um genatengingu að ræða og hæfileikinn til aukinnar framleiðslu á mjólkursykurhvatanum laktasa (niðurbrotsefni mjólkursykurs) þróast ekki þó búið sé á svæði þar sem mjólkurneysla er almenn og mikil og viðkomandi reynir að temja sér aukna neyslu afurða sem innihalda mjólkursykur.

Læt hér fylgja stutta greinagerð um mjólkursykuróþol (laktósaóþol) sem finna má í bók minni: ,,Lífsþróttur – næringarfræði almennings“.

Með Kveðju, Ólafur G. Sæmundsson, næringarfræðingur

Laktósuóþol

Laktósuóþol (mjólkursykuróþol) myndast vegna of lítillar framleiðslu á laktósahvatanum (laktasa) í líkamanum. Fyrir vikið nær líkaminn ekki að melta laktósann sem staldrar ómeltur við í meltingarvegi þar sem hann dregur til sín vökva og afleiðingin verður uppþemba, magaverkur og niðurgangur. Bakteríur sem eru í meltingarvegi taka til við að nærast á þessum ómelta laktósa og þær fjölga sér ört og framleiða ertandi sýru og gas og óþægindin magnast enn frekar.

Þess ber að geta að þó að slæmur niðurgangur sé algengasti metingarkvilli sem tengist laktósaóþoli, meðal annars hjá börnum, er til í dæminu að laktósaóþol leiði til slæms harðlífis. Framleiðsla á laktósahvötum er mest strax eftir fæðingu sem kemur sér að sjálfsögðu vel fyrir kornabarnið enda er mjólk þess fyrsta og eina fæða í nokkurn tíma. Hjá flestum kynþáttum dregur verulega úr framleiðslu laktósahvata á barns- og unglingsárum og í lok unglingsáranna nemur hún ekki nema um 5-10% af því sem átti sér stað við fæðingu. Um 30% alls mannkyns framleiðir nægilega mikið af laktósahvötum til að geta melt laktósa án teljandi erfiðleika alla ævi.

Laktósaóþol er ekki mjög algengt á Íslandi. Ástæðan er sú að þessi tegund óþols er mjög tengd kynþáttum (sjá töflu 1). Þannig þjást einvörðungu um 1-5% Norður-Evrópubúa af laktósaóþoli en meira en 80% Bandaríkjamanna sem eru af asísku bergi brotnir.

Einstaklingar sem þjást af laktósaóþoli þurfa stundum alveg að útiloka mjólk og ýmsar mjólkurafurðir úr fæðunni (sjá töflu 2. En í flestum tilvikum virðist vera hægt að ná upp ákveðnu þoli með því að auka neyslu á mjólk hægt og rólega. Þannig er hægt að ná upp þoli sem jafngildir um einu glasi (2,5 dl) af mjólk á dag. Best er að fá sér smálögg af mjólk nokkrum sinnum á dag og þá alltaf með öðrum mat. Ástæðan fyrir því að hægt er að ná upp þoli gagnvart mjólk og þar með mjólkurafurðum er ekki tengd því að líkaminn auki framleiðslu á laktósahvötum heldur vegna breytinga sem eiga sér stað á starfsemi baktería sem er að finna í meltingarkerfinu.

Í mörgum tilvikum þola einstaklingar með laktósaóþol gerjunarafurðir eins og jógúrt og AB-/ABT- mjólk. Ástæðan er sú að þær bakteríur sem er að finna í þessum mjólkurafurðum nýta (melta) sér laktósann til viðurværis þannig að magn laktósans verður tiltölulega lágt.

Yfirleitt er neysla á mjólkurafurðum eins og ostum ekki vandamál vegna þess að laktósinn er mestallur fjarlægður við framleiðslu.

Fólk með laktósaóþol getur neytt laktósahvata í fæðubótarformi, annars vegar í töfluformi með mat eða í vökva með laktósahvötum. Þessir laktósahvatar brjóta þá laktósann niður í glúkósa og galaktósa. Einstaklingar með laktósuóþol eiga ekki í neinum erfiðleikum með að melta þær tegundir. Flestir sem greinast með laktósaóþol geta drukkið mjólk án þess að finna til óþæginda ef magn laktósa í afurðinni hefur minnkað um 50% eða meira.

Tafla 1

Áætluð tíðni laktósaóþols (mjólkursykuróþols)

>80% Bandaríkjamanna af Asískum uppruna

  80% Bandaríkjamanna af Indíánaættum

  75% Bandaríkjamanna af Afrískum uppruna

  70% fólks sem býr umhverfis Miðjarðarhafið

  60% Inúíta

  50% fólks af Spænskum eða Portúgölskum uppruna

  20% einstaklinga sem tilheyra hinum svonefnda hvíta kynstofni

<5% Norður Evrópubúa

Tafla 2

Ýmis heiti á mjólk, hráefnum/matvælum sem koma

fyrir í innihaldslýsingum matvæla og matvæli sem

þessi efni finnast í.

Mjólk:                                    Mjólk er meðal annars í:

Þurrmjólk                                súrmjólk, skyri, rjóma,

Mjólkurduft                             osti, smjöri, jógúrt, ís,

Undanrennuduft                       brauði, kökum, unnum

Kasein                                     kjötvörum, smjörlíki

Kalíum kaseinat                       súkkulaði, kakódufti,

Natríum kaseinat                     sósum, súpum.

Kalsíum kaseinat

 

Athugið að aðrar matvörur en hér eru tilgreindar geta einnig

innihaldið þessi hráefni.