Hvað eru berklar?

Berklar eru smitsjúkdómur, sem berst manna á milli um öndunarfæri. Meinvaldurinn er „baktería“ (sýkill). Sýklarnir komast inn í líkamann við öndun en berast frá öndunarfærum um líkamann með blóðrás. Berklasýklar geta hreiðrað um sig á ýmsum stöðum í líkamanum, svo sem: nýrum, beinum eða miðtaugakerfi. Algengast er þó að þeir valdi sjúkdómi í lungum. Þangað berast þeir fyrst og þar eru vaxtarskilyrði góð, einkum í lungnatoppunum.

Uppspretta berklasmits er sjúklingur með berklahósta. Smit berst ekki nema frá þeim sem hafa sjúkdómseinkenni, öfugt við það sem gerist til dæmis hvað varðar alnæmi. Við hósta berast sýklarnir út í andrúmsloftið, og því er erfitt að verjast smiti öfugt við það þegar smit berst á milli manna við kynmök eða með blóði. Berklar eru þó ekki mjög smitandi, samanborið við vírussjúkdóma eins og inflúensu og mislinga. Smithætta er, almennt talað, meiri eftir því sem samskipti við sjúkling eru nánari. Góð loftræsting og almennir “mannasiðir”, eins og það að halda fyrir munninn þegar hóstað er, draga verulega úr smithættu.

Berklasjúklingar smita ekki allir. Það er einkum sú tegund berklasjúkdóms sem einkennist af holumyndun í lungum og þar sem sýklarnir sjást við smásjárskoðun á hráka, sem er smitandi. Það smitast ekki allir sem umgangast berklasjúklinga og það veikjast ekki allir sem smitast af berklum. Það er hægt að vera smitaður alla ævina án þess að sjúkdómur komi fram.

Meðferð við berklum er fjöllyfjameðferð. Í dag er yfirleitt beitt sex mánaða meðferð þar sem gefin eru fjögur lyf fyrstu tvo mánuðina og svo tvö lyf í fjóra mánuði. Ef ekki er um lyfjaþolna sýkla að ræða, lagt er upp með rétta meðferð í upphafi og sjúklingurinn tekur lyfin eins og fyrir hann er lagt, þá er árangur meðferðar mjög góður.

Það er einkum tvennt sem er til vandræða hvað varðar berkla á okkar tímum. Annars vegar alnæmi sem er algengt í löndum þar sem berklar eru landlægir í dag og hins vegar lyfjaþolnir sýklar. Alnæmissmit eykur líkur að minnsta kosti hundraðfalt á að berklasmitaður einstaklingur fái berklasjúkdóm. Heilbrigt ónæmiskerfi heldur smiti í skefjum en þegar ónæmiskerfið bilar þá ná sýklarnir yfirhöndinni.

Lyfjaþolnir sýklar eru vaxandi ógn á heimsvísu. Ekki hafa komið fram ný berklalyf um nokkurt skeið, og meðferðarhorfur eru mun lakari ef um lyfjaþolna berklasýkla er að ræða. Auk þess er meðferðin margfalt dýrari. Til að koma í veg fyrir myndun lyfjaþols hjá sýklum, er mikilvægt að læknar og sjúklingar virði ákveðnar reglur varðandi notkun á berklalyfjum.

Mynd fengin af www.tuberculosis.com

Grein fengin af Vísindavef Háskóla Íslands og birtist með góðfúslegu leyfi