Spurning:
Komið sæl.
Ég er búsett í Danmörku með manni sem greindist með brjósklos. Hann var með stórt vinstra brjóstklos í L5/S1 sem var farið að þrýsta á allt sem það gat þrýst á. Hann var skorinn síðasta fimmtudag og þeir fjarlægðu um 4-4.5 cm stórt brjóstklos, skurðlæknirinn sagði að þetta var næst stæðsta bjóstklos sem hann hafði skorið. Mínar vangaveltur eru hvað er mikið eftir af disknum/brjóskinu og ef eitthvað lítið er eftir hverjar eru þá afleiðingarnar?
Kær kveðja Danmörk
Svar:
Það er til sjaldséður sjúkdómur sem að er orsakaður af offramleiðslu á vaxtarhormóni. Vaxtahormón er framleitt í heiladingli og er sleppt út í blóðrásina í púlsum. Framleiðslu og þessum púlsum er mjög nákvæmlega stjórnað af undirstúku heilans (hypothalamus) Á hverjum tíma er líklegast að styrkurinn af vaxtarhormóni sé mjög lágur eða ómælanlegur en á milli koma háir toppar. Þessi breytileiki í styrk er að líkindum mikilvægur fyrir verkun vaxtarhormóns í líkamanum. Það er því ekki aðeins hæsta og lægsta gildi sem að getur haft áhrif á verkun vaxtarhormóns en einnig meðalgildið. Of lítið vaxtarhormón, vaxtarhormónskortur, getur valdið mjög hægum vexti og í framhaldinu stuttum vexti. Þrátt fyrir nafnið, sem að bendir til þess að hormónið stýri eingöngu vexti, þá er vaxtarhormón mjög mikilvægt við stjórnun efnaskifta í líkamanum. Of lítið veldu óeðlilegri fitudreifingu, háum blóðfitum, minkuðum vöðvamassa og lágri beinþéttni. Að auki getur alvarlegur skortur valdið miklum áhrifum á almenna vellíðan og lífsgæði. Of mikið vaxtarhormón veldur aftur á móti auknum vöðvamassa, minni fitumassa, bjúg og neikvæðum áhrifum á hjarta. Þessi áhrif vaxtarhormóns eru mikilvæg allt lífið og ekki einungis meðan á lengdarvexti stendur. Í fáséðum tilvikum fer heiladingullinn að framleiða og sleppa út auknu magni af vaxtarhormóni í blóðrásina. Þá hefur myndast góðkynjaæxli sem að ekki lætur af stjórn undirstúku. Þrátt fyrir að æxlið í sjálfu sér sé góðkynja, þá getur það vegna staðsetningar sinnar valdið miklum vandræðun ef að það fær að vaxa lengi. Sjónsviðsbreytingar og blinda þróast vegna þess að æxlið þrýstir á sjóntaugar. Einnig getur skortur á öðrum mikilvægum hormónum sem að koma frá heiladingli gefið einkenni. TSH; lág starfsemi skjaldkirtils. LH/FSH; blæðingar stoppa, kynþroski hættir og kynhvöt minkar. ACTH; alvarlegur skortur á cortisoli osfrv.
Einkenni offramleiðslu vaxtarhormóns eru breytileg eftir á hvaða aldri æxlið kemur. Hjá börnum og unglingum sem að eru ekki hætt að vaxa getur þetta lýst sér sem of miklum vaxtarhraða (gigantism). Hjá fullorðnum eru önnur einkenni meira áberandi, ss aukin stærð handa og fóta. Viðkomandi þurfa þá að nota stærri hanska og skó en áður. Breytingar á andliti eru einnig áberandi, sérstaklega stækkun á höku og andlitsfallið verður grófara, mikilvægt að bera saman við gamlar myndir. Greining á þessu ástandi er ekki flókin í sjálfu sér þegar að grunur vaknar en oft líður langur tími frá fyrstu einkennum þar til að viðkomandi leitar aðstoðar og einkennin eru oft óljós þannig að greining tefst einnig hjá læknum. Mikilvægt er þó að greina þetta ástand eins fljótt og hægt er því að því minna sem að æxlið er því auðveldara er að fjarlægja það. Fyrsta meðferð er oftast skurðaðgerð en stundum er ekki hægt að fjarlægja allt æxlið og er þá notuð sérhæfð lyfjameðferð og í sumum tilvikum geislameðferð.
Erlend leitarorð:
Growth hormone (vaxtarhormón)
Gigantism
Acromegaly
Ragnar Bjarnason Dr Med
Sérfræðingur í barnalækningum og innkirtlasjúkdómum barna og unglinga
Barnaspítala Hringsins