Ristill

Hvað er Ristill -Herpes zoster?

• Sársaukafullar smáblöðrur af völdum hlaupabólu-ristilveiru (Varicella zoster veiru). Ristill er endurvakning á hlaupabóluveirunni, venjulega mörgum árum eftir upprunalegu sýkinguna.
• Ristill er smitandi og getur valdið hlaupabólu í þeim einstaklingum, sem ekki hafa fengið hlaupabólu. En þú færð ekki ristil við að umgangast fólk með ristil eða hlaupabólu því eins og áður sagði er ristill endurvakning á hlaupabóluveirunni.

• Hver er orsökin?
• Eftir hlaupabólu fer hlaupabóluveiran úr húðinni eftir taugum inn að taugarótum þar sem hún leggst í dvala um óákveðinn tíma.
• Þegar veiran er endurvakin fer hún sömu leið út í húðina aftur. Ekki er vitað hvaða þættir endurvekja veiruna.
• Fólk á öllum aldri getur fengið ristil en hann er algengastur hjá fólki yfir sextugt og hjá einstaklingum með veiklað ónæmiskerfi.
• Ristill getur verið vísbending um að ónæmiskerfið starfi ekki rétt sökum ónæmisbælingar vegna t.d. lyfjameðferðar eða alnæmis.

Hver eru einkennin?

• Fyrstu einkenni um ristil eru oft hiti og slappleiki í 1-4 daga ásamt brunaverkjum (sviðatilfinningu) á því húðsvæði, sem viðkomandi taug sér um húðskyn á, þ.e. þeirri taug sem veiran dvaldi í.
• Útbrotin myndast yfirleitt 2-3 dögum eftir upphaf einkenna. Þetta eru litlar blöðrur á rauðri húð. Útbrotin minna einna helst á hlaupabólu, en eru á afmörkuðum svæðum. Húðtaugar koma frá mænu. Það koma alltaf tvær frá sömu mænurót þannig að á bolnum sér önnur um ákveðið svæði vinstra megin fram að miðlínu að framan en hin sér um samsvarandi svæði hægra megin. Þetta skýrir af hverju ristill er afmarkaður og nær yfir ákveðin svæði á öðrum líkamshelmingi.
• Útbrotin ná yfirleitt hámarki sínu eftir 3-5 daga. Blöðrurnar springa og það myndast sár sem með tímanum hyljast hrúðri. Eftir 2-3 vikur dettur hrúðrið yfirleitt af.
• Í sumum tilfellum situr eftir sársauki eða verkir á viðkomandi svæði sem geta varað í nokkra mánuði, jafnvel ár eftir að hrúðrið dettur af.

Hvað er hægt að gera til að forðast ristil?

• Þeir sem ekki hafa fengið hlaupabólu geta forðast smit með því að snerta ekki útbrot einstaklinga með hlaupabólu eða ristil.
• Ef ónæmiskerfið er lélegt einhverra hluta vegna eru meiri líkur á alvarlegri sýkingu af völdum hlaupabóluveirunnar.

Hvernig greinir læknirinn sjúkdóminn?

Yfirleitt er nóg fyrir lækninn að fara yfir sjúkrasögu og skoða útbrotin. Það er hægt að taka stroksýni úr blöðrunum til að greina veiruna.

Hvað ber að forðast?

• Útbrotin geta sýkst af bakteríum.
• Ef sýkingin kemst í augu getur það leitt til öramyndunar á hornhimnunni.
• Ef veiran fer í andlitstaugar getur það í einstaka tilfellum leitt til tímabundins heyrnarleysis, lömunar á andlitsvöðvum eða minna bragðskyns.

Framtíðarhorfur

• Hjá 90% einstaklinga leggst veiran aftur í dvala innan mánaðar eftir að einkenni komu fram. Flestir fá ristil aðeins 1-2 sinnum á ævinni.
• Sársaukinn, sem fylgir endurvakningu veirunnar getur verið þrálátur eins og áður sagði, þrátt fyrir að veiran virðist lögst í dvala. Það er sérstaklega eldra fólk sem fær slíka fylgikvilla.

Hvað er til ráða?

• Í mörgum tilfellum er gott að bera áburð eða púður, sem inniheldur sink, á útbrotin.

Hvað getur læknirinn gert?

• Ef blöðrurnar eru enn, mun læknirinn meðhöndla þær með lyfi gegn hlaupabóluveirunni. Lyfið styttir sýkingartímann og kemur í veg fyrir, að sjúkdómurinn breiði úr sér.
• Meðhöndlað bakteríusýkingu, sem getur komið í útbrotin.
• Gefið verkjalyf í töfluformi og hugsanlega staðdeyfandi krem.

Greinin var uppfærð 15.apríl 2019 af Guðrúnu Gyðu Hauksdóttur, hjúkrunarfræðingi