Eirðarleysi í fótum

Eirðarleysi í fótleggjum (e. Restless legs syndrome) hefur stundum verið kallað „algengasti sjúkdómur sem þú hefur aldrei heyrt talað um“ og er þeirri ábendingu beint bæði til almennings og lækna. Þessum sjúkdómi var líklega fyrst lýst árið 1685 en honum voru gerð rækileg skil 1945 og þá fékk hann það nafn sem mest hefur verið notað síðan – restless legs.

Eirðarleysi í fótleggjum getur hrjáð fólk á öllum aldri, það er þó sjaldgæft meðal barna en verður algengara eftir því sem fólk eldist. Sjúkdómurinn er yfirleitt langvarandi. Yngra fólk fær oft hvíldir inni á milli, nokkrar vikur, mánuði eða jafnvel nokkur ár, en svo koma einkennin yfirleitt aftur. Þegar fólk eldist fækkar þessum hvíldum hjá flestum og þær styttast. Talið er að 2-5% fólks fái sjúkdóminn og hrjáir hann jafnt konur sem karla.

Orsakir

Í sumum tilfellum á sjúkdómurinn sér skýringar. Hann getur til dæmis verið fylgifiskur járnskortsblóðleysis (lagast með járngjöf), tengst skorti á B12-vítamíni eða fólínsýru (lagast við gjöf þessara vítamína), meðgöngu (lagast eftir fæðingu), sykursýki og nýrnabilun. Einnig getur eirðarleysi í fótleggjum fylgt drykkjusýki, Parkinsons-sjúkdómi og jafnvel fleiri sjúkdómum í miðtaugakerfi.

Algengast er þó að ekki finnist skýring á sjúkdómnum og það form hans er talið arfgengt. Í þeim tilfellum er nánast ekkert vitað um orsakir sjúkdómsins og deila menn til dæmis um hvort upptök hans sé að finna í miðtaugakerfinu eða utan þess og þá sennilega í úttaugakerfinu.

Einkenni

Algengt er að þeir sem þjást af eirðarleysi í fótleggjum finni fyrir óþægindum 5-30 mínútum eftir að þeir leggjast út af, setjast inn í bíl, kvikmyndahús eða fyrir framan sjónvarpið. Óþægindin ná venjulega frá ökklum upp á mið læri en þau geta náð niður fyrir ökkla og stöku sinnum eru þau einnig í handleggjum.

Einkennunum er lýst sem verkjum, óróa, eirðarleysi, pirringi eða óstöðvandi þörf fyrir að hreyfa fætur og fótleggi. Ein lýsing var þannig að sjúklinginn langaði mest til að berja fætur sína með hamri og honum fannst hann vera að ganga af vitinu. Öðrum fannst eins og fótleggir sínir væru fullir af iðandi ormum. Sumir ganga um gólf heilu og hálfu næturnar eins og dýr í búri. Sumum tekst að sofna eftir nokkra stund en aðrir vaka, jafnvel fram undir morgun. Af þessum lýsingum má sjá hve erfitt og alvarlegt ástand margra þessara sjúklinga er.

Meðferð

Fyrir utan þau fáu tilvik þar sem tekst að finna læknanlega orsök eirðarleysisins er því miður ekki hægt að bjóða upp á neina örugga lækningu. Vitað er að það er mjög einstaklingsbundið hvað kann að hjálpa hverjum og einum og þess vegna verður fólk að prófa sig áfram. Sumir sjúklingar fá bót af því að taka lyfið levódópa (notað við Parkinsons-sjúkdómi), kódein (verkjalyf),vöðvaslakandi lyf eða lyf sem hafa áhrif á kalsíum flutning í frumum. Árangurinn er þó ekki sérlega góður og sum þessara  lyfja geta haft slæmar aukaverkanir.

Þessi grein birtist fyrst á Vísindavefnum