Berkjubólga (Bronchitis)

Hvað er Berkjubólga?

Berkjubólga eða bronkítis er sýking í lungum sem veldur lömun í bifhárum í berkjunum. Þessi bifhár sjá um að hreinsa loftið sem við öndum að okkur.

Berkjubólgu er skipt í bráða berkjubólgu (e. acute bronchitis) og langvinna berkjubólgu (e. chronic bronchitis). Hin síðarnefnda er algengt vandamál hjá reykingafólki og jafnvel stórborgarbúum sem búa í mjög menguðu loftslagi.

Hvað veldur Berkjubólgu?

Bráð berkjubólga er langoftast af völdum veirusýkingar og getur verið fylgifiskur venjulegs kvefs. Stundum fylgir bakteríusýking í kjölfar veirusýkingarinnar. Fyrstu einkenni eru gjarnan þau sömu og fylgja kvefi;

• Nefrennsli
• hálsbólga
• Þreyta
• Máttleysi
• Kuldatilfinning og jafnvel vægur hiti

Önnur einkenni Berkjubólgu

Sýkingin veldur ertingu í öndunarveginum sem leiðir til hósta. Bólgan ýtir einnig undir slímmyndun, en slíminu er svo hóstað upp. Í fyrstu er slímmyndun lítil og slímið er þá venjulega hvítt að lit. Verði það hins vegar grænt eða gult á litinn eru líkur á að ofan á veirusýkinguna sé komin bakteríusýking. Bólga í slímhúð og aukin slímmyndun leiða til þess að öndunarvegurinn þrengist. Því er algengt að berkjubólgu fylgi mæði og öndunarerfiðleikar.

Bráð berkjubólga stendur venjulega yfir í viku til 10 daga en getur varað í allt að þrjá mánuði. Ef sýkingin er alvarleg getur hitinn orðið hár og varað í nokkra daga þó að notuð séu sýklalyf. Hóstinn getur haldist í nokkrar vikur þar sem líkaminn þarf að endurnýja þær frumur í berkjunum sem veiran eyðilagði.

Ef berkjubólga er viðvarandi í meira en þrjá mánuði í tvö ár í röð er talað um að sjúkdómurinn sé langvinnur. Langvinn berkjubólga er flokkuð sem langvinn lungnateppa (e. chronic obstructive pulmonary disease – COPD) en það er samheiti yfir ýmsa sjúkdóma svo sem lungnaþembu, langvinna berkjubólgu og reykingalungu. Langvinn berkjubólga stafar oftast af viðvarandi ertingu í öndunarveginum, yfirleitt vegna reykinga, en mengun getur líka verið orsökin. Þegar veruleg slímmyndun er farin að stífla loftflæði er hægt að tala um langvinna lungnateppu.

Hvað eykur líkurnar á berkjubólgu?

Ýmsir þættir auka líkur á berkjubólgu og má þar nefna eftirfarandi;

• Reykingar eru þar efstar á blaði
• Aðrir langvarandi lungnasjúkdómar
• Næringarskortur
• Langvinnar nefholssýkingar og ofnæmi
• Vinna með ákveðin efni svo sem sterkar sýrur, ammoníak, klór og ákveðin lífræn efni getur einnig aukið líkur á berkjubólgu
• Loks má nefna að börn með stækkaða hálskirtla eru í áhættuhópi

Hvernig fer greiningin fram?

Sjúkdómsgreining er venjulega gerð eftir að búið er að útiloka lungnabólgu, en til þess þarf að taka röntgenmynd af lungunum. Ef hóstinn varir í meira en tvo mánuði þarf að útiloka að um lungnakrabbamein sé að ræða. SvokallaðurReid-vísir(e. Reid index) er notaður til þess að greina hversu alvarleg langvinn berkjubólga er. Þá er greint hversu mikil framleiðsla er á slímkirtlafrumum og hvað slímkirtlalagið er stór hluti af þykkt berkjuveggjarins. Hlutfallið ætti ekki að vera stærra en 40%.

Hósti er eitt megineinkenni berkjubólgu og sé hann viðvarandi í að minnsta kosti þrjá mánuði tvö ár í röð er talað um langvinna berkjubólgu

Í hverju felst meðferðin?

Meðferð við berkjubólgu fer eftir því hvers eðlis sjúkdómurinn er. Ef grunur leikur á að um bakteríusýkingu sé að ræða eru notuð sýklalyf. Þau duga hins vegar ekki gegn veirusýkingum sem eru algengari orsök berkjubólgu. Þá felst meðferð einkum í að meðhöndla eða koma í veg fyrir einkennin frekar en að henni sé beint gegn orsökinni sjálfri. Hóstameðal er stundum notað en ef slím er mikið þá er hægt að nota slímlosandi lyf. Paracetamol og íbúfen geta dregið úr hita og einkennum. Hvíld og nægur vökvi eru líka mikilvægir þættir. Einnig er hægt að meðhöndla einkenni með því að anda að sér heitum gufum og ef einkennin eru mikil er hægt að nota berkjuútvíkkandi lyf til að draga úr mæði og auðvelda öndun.

Greinin birtist fyrst á Vísindavefnum og birtist með góðfúslegu leyfi þeirra

Uppfært 13.september 2016