Hversdagsleg gleymska – hvað er til ráða ?

‘Hvar setti ég nú bílalyklana ? …. hvað heitir hún aftur ? ….. hvar lagði ég bílnum ?’ – höfum við ekki öll spurt slíkra spurninga??

Að gleyma er eðlilegt ….

… allavega að vissu marki. Allir gleyma fjölmörgu á hverjum degi. Ef við myndum eftir öllu sem við upplifðum, heyrðum og sæjum, mundum við fljótlega þjást af ofhleðslu. Það getur samt verið óþægilegt ef við gleymum nafni kunningja, afmælisdegi vinar, tímabókun hjá lækni, eða hvar við lögðum bíllyklana frá okkur í morgun. Það sem meira er, neikvæð viðhorf almennings gagnvart hugrænni skerðingu kemur gjarnan í veg fyrir að við ræðum slíka gleymsku opinskátt okkar á milli og að við leitum hjálpar eða úrræða.

Gleymska eins og hér er fjallað um, er vægt hversdagslegt minnisvandamál sem stafar ekki – svo vitað sé – af heilasjúkdómi heldur þáttum í hversdagslegu lífi okkar sem við höfum að vissu marki stjórn á.

Hvaða þættir í daglegu lífi hafa áhrif á minnið?

Margir þættir í lífi okkar hafa áhrif á gæði minnis og sýna jafnframt hversu mikilvægt en líka hversu berskjaldað minnið er. Hér að neðan eru nefnd nokkur dæmi.

Aldur: Þegar við eldumst eiga sér stað líffræðilegar breytingar í heilanum. Blóðflæði, taugafrumur, boðefni, þyngd og rúmmál heilans minnka. Það er fylgni á milli aldurs og heilasjúkdóma eins og Alzheimers, en sem betur fer fá ekki allir þennan sjúkdóm. Það er heldur ekki algilt að minnið versni yfir höfuð þegar við eldumst. Margir hugrænir þættir geta haldist svo til óbreyttir langt fram á elliár og má nefna hér meðal annars persónulega og almenna þekkingu, langtímaminni (til dæmis minni úr barnæsku okkar), þekkingu á orðum og merkingu þeirra, minni á þekkt andlit, málskilning, og hæfileikann að lesa og skrifa. Hinsvegar er rétt að geta þess að eldra fólk á oft erfiðara með að læra nýja hluti (eins og tölvutækni), að framkvæma hluti undir tímapressu, að muna eftir nafni þegar mikið liggur við, að halda einbeitingu í langan tíma og að geta skipt athygli á milli tveggja verkefna.

Lyf: Sum lyf geta haft áhrif á minni annaðhvort óbeint í gegnum syfju, eða beint í gegnum áhrif á heilastöðvar sem hafa með minnisgeymd að gera. Nýjar rannsóknir benda líka á samband á milli efna- og geislameðferðar og hugrænnar getu / minniserfiðleika.

Röskun á hormónum: Þegar við eldumst eiga sér stað hormónabreytingar, bæði hjá konum og körlum. Niðurstöður nýrra fræðilegra rannsókna benda til fylgni, á milli hormónaröskunar og hugrænnar getu, svo og fylgni á milli hormónagjafar og minnis.

Lífsstíll: Streita, svefntruflanir og örmögnun geta haft áhrif á einbeitingu sem leiðir til erfiðleika við að festa sér í minni allskyns flæði upplýsinga sem beinist að okkur á degi hverjum.

Áfengi: Langvarandi ofdrykkja veldur minnistapi, vegna þess að skemmdir verða í þeim hlutum miðtaugakerfis sem stjórna meðal annars getu til að læra nýja hluti og varðveita upplýsingar.

Geðheilsa: Það er auðvelt að lenda í vítahring minnisskerðingar og kvíða. Minnstu merki um gleymsku eru oft túlkuð sem vísbending um yfirvofandi Alzheimers sjúkdóm. Aukinn kvíði getur þá minnkað einbeitingu okkar, sem truflar síðan getu okkar til að læra og muna, og svo koll af kolli.

Sjúkdómar/líkamleg heilsa: Sjúkdómar, sérstaklega langvarandi sjúkdómar og verkir, geta haft áhrif á minni okkar og þá líklegast vegna skertrar athygli og einbeitingar. Margir sjúkdómar hafa líka bein áhrif á minnisgetu okkar. Í því sambandi má nefna heilablóðfall, efnaskiptasjúkdóma, ofnæmi, eiturvirkni, hrörnunarsjúkdóma, vímu-efnamisnotkun, höfuðáverka, heilaæxli, sykursýki, blóðrásartruflanir og margt fleira. Mismunandi sjúkdómar hafa áhrif á mismunandi þætti minnisferlis. Skerðing á minnisgeymd er til dæmis þekkt afleiðing Alzheimers sjúkdóms.

Hvað er til ráða vði gleymsku ?

Gleymska er eðlilegur hluti daglegs lífs, allavega að einhverju leyti. Líklega höfum við öll upplifað tímabil þar sem minni okkar var ekki eins skarpt og áður. Slíkt gerist gjarnan þegar við erum undir miklu álagi í vinnu eða skóla eða þjáumst af einhverju af áðurnefndum atriðum sem geta haft áhrif á minni. Þegar dregur úr vinnuálagi, þegar prófin eru búin, þegar við fáum betri svefn, betri lyf, eða ráð við kvíða, þá batnar minni oft aftur. Ekki er þó alltaf augljóst samband á milli gleymsku og áhrifaþátta. Í slíkum tilvikum er ráðlagt að fara til heimilislæknis sem mun ráðleggja um framhaldið.

Taugasálfræðilegt mat er einn af mögulegum kostum til að leiða í ljós undirliggjandi þætti gleymsku. Taugasálfræðilegt mat er prófun á hugrænni getu, með því að leggja fyrir allskonar verkefni sem hvert um sig mælir ákveðna heilastarfsemi eins og til dæmis minni, einbeitingu, mál og tal eða dómgreind. Verkefnin eru fjölbreytileg og þykja skjólstæðingum þau yfirleitt skemmtileg. Taugasálfræðilegt mat er tímafrekt vegna þess að heildarútkoma ákvarðast alltaf af mörgum undirþáttum. Til að mynda eru minnisprófin mjög mismunandi eftir því hvaða undirþætti minnis er verið að prófa.

Oftast er ítarlegt taugasálfræðilegt mat ekki nauðsynlegt þegar um minniháttar gleymsku er að ræða. En ef við viljum takast þannig á við gleymskuna, er gott ráð að æfa minnisaðferðir. Minnisaðferðir hjálpa til við að efni verði skráð í varanlega minnisgeymslu með því að koma skipulagi á minnið, hugtengja það við annað efni og ljá því þannig skilning og merkingu.

Vísindalegar rannsóknir hafa sýnt að minnismeðferð getur bætt minni fólks. Niðurstöður rannsóknanna benda til betri frammistöðu fólks á minnisprófum svo og aukins sjálfstrausts varðandi eigin minnisgetu, og minni kvíði. Minnismeðferð getur farið fram sem einstaklings eða hópmeðferð. Rannsóknir hafa þó sýnt að hópmeðferð skilar almennt betri árangri. Í hópvinnu nýtur fólk þess að deila reynslu sinni af daglegum minnisglöpum með öðrum og hefur gaman af því að vinna saman við að finna lausnir. Þannig lærir fólk hvert af öðru, veitir hvert öðru stuðning og losnar við fordóma gagnvart gleymsku.

Greinin birtist fyrst í Laufblaðið 1. tölublað • 16. árg. • 2006 sem  gefið er út af Landssamtökum áhugafólks um flogaveiki og er birt með góðfúslegu leyfi samtakanna